PRILIČKO POLJE ( SVE NA JEDNOM MESTU)

                      PRILIČKI KISELJAK I OKOLINA

Ako pokušate naći tekstove o Priličkom kiseljaku preko interneta jedini izvor vam je sajt 

http://www.ivanjica.gov.rs/  i  http://www.prilike.rs/ i tekstovima putopisaca jedan izašao u Politici i jedan motorciklista sturo bez puno podataka EKO CENTAR Prilički kiseljak je pokušao da na jednom mestu možete pročitati
U ovom blogu vam predstavljamo istoriju i legendu o Priličkom kiseljaku a ostale informacije možete pročitati i preuzeti u brošuri koja je besplatna na sajtu:

                                            http://www.gazowater.com/

MOŽETE PRONAĆI:

• Položaj Priličkog kiseljaka
• Šta je STARI VLAH
• Priličko polje
• Arheološka nalazišta
• Istorija
• Legenda
• Znamenite ličnosti istoriske
• Biljni i životinjski svet
• Vode
• Prirodni spomenici
• Crkve i manastiri...
• Plan budućnosti (PROJEKAT NVO Gazo Water i MZ Prilike)
• BROŠURA ĆE BITI DOSTUPNA OD 02.02.2016.g. zvanični početak rada EKO CENTRA Prilički kiseljak
  
     

                                         Legenda

                                    PO LEGENDI SVETI SAVA JE DAO IME

Nema tog radoznalca koji, kada čuje od Priličanina odakle je, odmah ga i ne upita: "Otprilike do Ivanjice..." Na duhovitu igru reči obično je stizao ovakav odgovor: "Do Ivanjice osam, a do Pozege trideset i četiri kilometra." Zaista neobično ime. Nema ga na mapi srpskih sela. Jedinče je u tom pogledu. U Vukovom Rječniku stoji ovakvo objašnjenje: prilika, nije to njegova prilika, našla slika priliku. Ide sve do ona dva poznata stiha iz narodne pesme:

                                 "Prvu sveci vrgoše priliku grom udari na Svetoga Savu."

Uzaludno je ići u dalja ispitivanja, jedini put vodi pravo ka predanju i legendi. Bez njih nema priče o postanku i od njih svako uzima šta mu i koliko treba, da uzida u priču samo da se ne potone u tamu i zaborav.

Legenda kaze: "Kad se vraćao Sveti Sava iz manastira Studenice, put ga je odveo kroz moravička sela i zaseoke, pa se iz Ivanjice dalje zaputio ka manastiru u Klisuri. Usput mu se pridruzio neki čovek koji je u obliznjem selu ukrao pevca. Pod jednim brdašcem sednu da se odmore. Sveti Sava časkom ustane te ode do izvora. Utom pristigne domaćin sa komšijama u poteri za lopovom. Ovaj ih na vreme primeti, pa brze bolje pevcu otkine glavu i baci je podalje od sebe. Zatim, bezglavog pevca strpa u Savinu torbu. Kad stigoše ljudi, stize i Sava sa izvora, onda zatraziše obojici da pokazu torbe. Kod lopova ne nadjoše ništa. Tada Sveti Sava odreši svoju torbu i ugleda pevca bez glave. Bude mu teško i krivo, izvadi pevca iz torbe i rece: "Pevca nisam ja ukrao, ali otprilike prilika je da sam ga ja ukrao." Savin saputnik prizna kradju i pokaza mesto gde je bacio pevčevu glavu.

Od tada to mesto dobi ime Glavica, a selo u kome se zatekao Sveti Sava, dobi ime Prilike. Poznata je i druga legenda. Vuk bi rekao, isto to, samo malo drukčije.

U Prilike se stize asfaltnim putem koji je i jedini pravac kojim se od Požege moze stići u naš kraj. Dok putujete kroz klisuru čini se da putovanju nikd kraja, da Malič postaje sve šumovitiji, da je Gradina sve kamenitija, a Moravica sve uza i nemirnija. Onda neočekivano izbijete na klanac, i pred vašim očima pruzilo se neveliko ali pitomo Priličko polje, oivičeno šumovitim brdima sa modrim obriscima Golije u daljini.

Po sred polja asfaltna traka vodi vas dalje. S desne strane teče Moravica, nekad bistra i čista plainska reka, danas, crvena i crna, najviše nesrećna zbog otpadnih industrijskih voda koje se bez trunke grize savesti ispuštaju u njene brazake. Priroda ovde nije škrtarila. Zbog toga sigurno ni prilička škola nije imala problema sa kadrovima. Prosvetni radnici smatrali su pravom srećom, pogotovu oni sa planine, ako dobiju Prilike. Svuda su prostrane livade, plodne njive, bogati voćnjaci. Dvospratna školska zgrada zidana u obliku ćirilicnog slova "G" podignutaomanjem brezuljuku, dominira okolinu. To je i prvi krov koji ugledate kada se otud od klanca ukaze selo. Zapravo, bilo iz kog pravca da idete pred vašim očima bljesnu školski prozori i čini vam se kao da samo vas pozdravljaju.

                                                  POLOŽAJ

Prilički kiseljak (PRILIKE) prelepo selo, lekovita vazdušna banja sa lekovitim izvorištima mineralne vode ( Proglašena Banjom 1873.godine) u jugozapadnoj Srbiji. Leži na obalama reke Moravice, začetnice naše najveće reke, Zapadne a potom Velike Morave. Smeštena je u živopisnoj kotlini Poznatija kao prilička polja u starim zapisima u podnožju planinskog venca Mučnja. Stanište čestitih, toplih i gostoprimljivih domaćina, ekološka oaza mira, čistog vazduha i ekološki zdrave sredine.

Banja Prilički kiseljak pripada Opštini Ivanjica se nalazi u delu Srbije poznatom kao Starovlaško-Raška visija. Banja se nalazi teritoriju ranijeg sreza Moravičkog, čije je sedište bila Ivanjica.

Moravički srez administrativno je formiran kad i svi drugi srezovi u Kneževini Srbiji, posle ukidanja nahija i novog ustrojstva vlasti, a ukinut je 1964. godine kada su u Srbiji stvoreni regioni i opštine.


Banja Prilički kiseljak u sastavu Opštine Ivanjica bila je u Užičkom regionu sve do nove administrativne organizacije 1992. godine kada su stvoreni okruzi. U novoj administrativnoj organizaciji, opština Ivanjica nalazi se u sastavu Moravičkog okruga sa opštinama Lučani, Čačak i Gornji Milanovac, sa sedištem u Čačku. Tako se, posle perioda duže administrativne vezanosti za Užice, Ivanjica našla sa opštinama sa kojima u geografskom, saobraćajnom i privrednom pogledu čini prirodnu celinu.


Opština Ivanjica graniči se sa istoka opštinama Raškog okruga: Kraljevom, Raškom i Novim Pazarom, sa zapada opštinama Zlatiborskog okruga: Ariljem, Novom Varoši i Sjenicom, a sa severa opštinom Lučani izMoravičkog okruga. Sa površinom od  1.090 km2, spada medju teritorijalno najveće opštine u Srbiji i zauzima šesto mesto. Ivanjica je stekla status varoši 16. juna 1866. godine, Ukazom Kneza Mihaila Obrenovića, medju prvima u regionu.

             KULTURNO ISTORISKO BLAGO

ISTORIJA PRILIČKOG KISELJAKA I OBLASTI

“Stari Vlah” planinsku oblast poznatu kao Stari Vlah ili preciznije rečeno Kokin Brod - Prilike Zato što je najveći deo tog putnog pravca iznad 1000 metara nadmorske visine.

Stari Vlah je istorijska i geografska oblast na jugozapadu Srbije. Obuhvata oblasti : sjeverno od rijeke Lima i istočno od Drine, u slivu Moravice i Uvca sjeverno od Sjenice. Obuhvata opštine Priboj, Prijepolje, Novu Varoš, Čajetinu, Užice, Arilje i Ivanjicu, kao i dijelove opštine Sjenice. Stari Vlah je planinska regija, pa se stanovništvo bavi uglavnom stočarstvom. Otuda i vodi ime – vlah je bio naziv za stočara. Oblast je bogata vodom.

U regiji se razvija seoski turizam. Na Starom Vlahu se nalaze masivi Zlatibora i Zlatara.

Oni određuju podjelu Starog Vlaha na Zlatiborski Stari Vlah (obuhvata Zlatibor), Moravički Stari Vlah (obuhvata sliv Moravice) i Zlatarski Stari Vlah (obuhvata Zlatar). Na prostoru Starog Vlaha od Ibra do Drine i od Đetinje i Moravice do Polimlja i Potarja su ostaci starih gradova -tvrđava i starih puteva, crkava i manastira. U podnožju Vasilinog vrha nalazi se spomenik Vasilina česma, koja se spominje iz 18. veka. U neposrednoj blizini su ostaci karaule i carinarnice kao i ostaci rimskog i turskog puta.

Prof. Subotić otkriva neke od gradova-tvrđava Starog Vlaha: Ras, Maglič, Brvenik, Deževa, Klak, Oštrik, Mileševac, Jerinin grad, Severin. I srednjovekovna utvrđenja: u Prilikama, Erčegama, Šareniku, na Mučnju, u Srednjoj Reci, Pridvorici i u Gradcu na Goliji.

- Ovakvim kulturnim blagom retko se koji narod može pohvaliti – kaže Prof.Subotić

ISTORIJA MORAVIČKOG OKRUGA

ISTORIJSKI PODACI

Prvi pomen imena IVANJICA grada, seže u daleku 1505. godinu. Zapis se nalazi u knjizi zaduženja, koja se čuva u Dubrovačkom arhivu u Hrvatskoj. Zabeleženo je da je kramar "Filip od Ivanjice" imao dužničke obaveze prema trgovcu Gabrijelu Crijeviću.

Moravički kraj u davnoj prošlosti

Moravički kraj bio je naseljen još u davnoj prošlosti. Pronadjeni su razni predmeti iz tog davnog doba, izradjeni od kamena. Ljudi u to vreme nisu znali za metale, već su svoje alate i oružje izradjivali od kamena. U selu Kosovici nadjena je kamena sekira iz tog doba. U Gornjem Radaljevu nadjen je nož sa dva sečiva, od kremena. Nož se nalazi u Prilikama. Iz “bakarnog” doba nadjen je jedan bakarni vrh od koplja u selu Crnjevu. Takodje je nadjen jedan bronzani mač i bronzana sekira u selu Raščići, bronzano koplje u Kušićima, ispod Javora.

Starosedeoci u Moravičkom kraju
Prvi narodi, koji su naseljavali ovaj kraj, a za koje istorija zna, bili su Dardanci. Njih su odavde potisli na jug Tračani. Tračane su potisli Iliri, koji su u ovim krajevima živeli dugo vremena u dobro organizovanoj državi. Nadjena su i neka njihova naselja, izmedju ostalih jedno veće u dnu Priličkog polja, u selu Donje Radaljevo.
Ilire su pokorili Rimljani i dugo vladali ovim krajem. U našem kraju ima dosta ostataka iz doba rimske vladavine. Veruje se da su Rimljani počeli da koriste crveni peščar na prostoru od Čemernice do Javora kao gvozdenu rudu.
U Jovančića potoku, kod Bukovice, nadjen je jedan mermerni spomenik nekog rimskog, opštinskog starešine. Spomenik se sada nalazi u Beogradu na čuvanju. Smatra se da imena - Loret (brdo), Negrišori (selo), Betulica (Brezova) selo i dr. vode poreklo iz rimskog doba.
Postoji i jedna zbirka kovanog novca, od 30 komada iz III i IV veka, nadjena i prikupljena u ovom kraju. U toj zbirci nalazi se i jedan srebrnjak od 32 grama.
Vizantinci (Grci) u ovim krajevima, živeli su samo po gradovima. Izvan gradova živeli su pokoreni drugi narodi. U mnogim našim selima postoje stara groblja, koja naš narod pogrešno naziva "Grcka groblja". To su groblja nasih predaka, raznih srpskih plemena.

Doseljavanje Slovena u moravicki kraj
Stari Sloveni doselili su se u naš kraj krajem VI i početkom VII veka. Oni su bili vredni, radni, dobroćudni i miroljubivi. Bavili su se stočarstvom, zemljoradnjom, pčelarstvom i lovom.
Ona slovenska plemena koja su se naselila oko Moravice, Studenice i Uvca bila su medjusobno srodna. Imala su zajedničko plemensko- rodovsko društveno uredjenje. Plemenom je upravljao Čelnik. Više srodnih plemena udruživalo se u župu, kojom je upravljao Župan. Više župana udruživalo se i biralo najhrabrijeg i najpametnijeg župana za kneza - Velikog župana.

Osnivanje prvih državaIako su bili miroljubivi, naši preci voleli su da budu slobodni. Medjutim, posle njihovog naseljavanja u ove krajeve, na njih su često napadali Madjari, Bugari, Vizantinci i drugi narodi. Da bi se zaštitila od njihovih napada i da bi bila slobodna, plemena naseljena u Moravičkom kraju udružila su se i prva osnovala svoju državicu pod upravom kneza. To se dogodilo jos u početku VIII veka.
Sedišta knezova bila su u ovom kraju oko reke Moravice i Studenice do Lima. Kao sedište tih knezova pominju se ova mesta u vizantijskim i rimskim zapisima: "Megiretus"- što neki tumače kao Medjurečje, grad Destnik, nazvan po knezu Desti, a nalazio se ispod Golije. Posebno se pominje grad Dresnik ili Dreznik, opet u ovom kraju.
Gde su sve bila sedišta srpskih župana - knezova u to vreme nije poznato, no da su bila oko gornjih tokova Studenice i Moravice, to je potpuno pouzdano.  Od svih ovih knezova najviše je ostalo zapisa o knezu Časlavu Klonimiroviću, koji je osvojio vizantijski grad Ras, jugoistočno od Golije i u njega preneo svoje sedište. 
Pored Časlava, Vizantinci mnogo pominju i kneza Vukana iz stare srpske kneževske dinastije. On je vladao od 965 - 999. godine. Ratovao je neprekidno sa vizantijskim carem Vasilijem. Proširio je svoju državu sve do Lipljana na Kosovu. Vukan je premestio svoje sedište iz Rasa ponovo na južnu stranu Golije.
Vukanov unuk knez Bjeloš se u jednom trenutku vratio iz Hrvatske u ovaj kraj i postavljen je za srpskog kneza. Njegovo sedište bilo je negde u moravičkom kraju i zvalo se Bjeloševac (Bjeloševa reka). Bjeloša je nasledio njegov rodjak knez Desa II 1149. godine. Njegovo sedište bilo je u Desniku kod izvorista Moravice.

Moravički kraj u doba Nemanjića
Vizantijski car Manojlo Komnen napao je sa velikom vojskom na Desinu državu 1168. godine, no do rata nije došlo, već je pregovorima odlučeno da se knez Desa povuče sa kneževskog položaja, a na njegovo mesto car Manojlo postavi za velikog župana ovog kraja kneza Tihomira, sina župana Zavide. Nemanja je 1170. godine preuzeo vlast od Tihomira i pripojio ovom kraju Stracimirove i Miroslavljeve zemlje. Obnovio je grad Ras, pod Golijom i u njemu smestio svoje sedište.
Nemanju nasledjuje njegov srednji sin Stefan 1196. godine. Na njega su napali Madjari i opustošili mu svu zemlju sve do planine Golije. Uz Madjare je bio njegov stariji brat Vukan. Priča kaže da je na Goliju došao njihov najmladji brat Rastko, (Sv, Sava) i izmirio braću, Stefana i Vukana, a madjarskog kralja pregovorima ubedio, da on svoju vojsku vrati odatle u Madjarsku. To se mesto na Goliji zove Odvraćenica. Nedaleko od Odvraćenice zaključeno je primirje izmedju madjarskog kralja i Stefana, te se to mesto i sada zove Polumir.
Za vreme njegove vladavine Moravički kraj i dalje je bio centar države. Iz ovog kraja bili su glavni njegovi saradnici i starešine i u drugim krajevima.

Uroš I Nemanjić
Najmladji sin Stefana Nemanjića, Uroš I Nemanjić, kao kralj srpski otpočeo je otvarati rudnike. Doveo je Sase sa severa, jer su bili vični kopanju i livenju rude. U to vreme prvo su se počele kopati rude baš u našim krajevima. Gvozdena ruda kopala se pod Čemernicom, u Maskovi. Zatim na Biljevinama i Pogledi, ispod Javora. Livnice gvozdja bile su u Maskovi, Štitkovu i Kušićima (Milojevići). Otvorio je rudnike i ispod Golije, na Rudnoj glavi, u Samokovu kod Ostatije, u Brusniku, Pridvorici, Osonici, kao i u drugim mestima. Uroš je počeo kovati i prvi srpski novac. Iz tog je doba i stari most u Kumanici, koji se pogrešno zove Rimski most.
Uroševa zena Jelena Anžujska, posle njegove smrti pokaludjerila se i dobila ime Janja. Narod ju je prozvao majka Janja. I danas se pominje majka Janja u ovim krajevima. Ona je na istocnoj strani Golije podigla manastir Gradac, jedan od najlepših naših manastira. Janja je tu osnovala prvu srpsku žensku školu, u kojoj se pored pismenosti učio i umetnički vez. Taj manastir je "Crkva Janja na Vlahu Starome". Sedište Nemanjića bilo je ispod Golije, u Rasu i Deževi.
Posle Uroševe smrti, Srbijom su vladali njegovi sinovi Dragutin i Milutin. Dragutin je vladao od Golije, Javora, Zlatibora i na sever do reke Save. Prestonica mu je bila u Debrcu na Savi, a letnji dvorac u Arilju. Podigao je crkvu u Arilju i Belu crkvu u Brezovi, sa svojom ženom Katalinom. U to vreme njegova vlastela podigla je dve crkve u Prilikama, jednu u Radaljevu, zatim crkvu u Dubravi, u Maskovi, u Kušićima (iznad Pavlovića), na Županjevici (iznad Jovančevića) i mnoge druge. Iz ovog doba je i crkva u Pridvorici i na Gracu, u Srednjoj Reci, kod Samokova u Ostatiji itd.
Milutin je vladao južno od Javora i Golije. Premestio je svoje sedište iz Rasa i Deževe u Prizren. Od tada ovaj kraj počinje da gubi svoj značaj kao centar države.
U ovom kraju bilo je mnogo vlastele. Oni su na svojim posedima podizali crkve. Otuda u našem kraju ima preko 40 crkvišta iz tog doba. Neki od vlastele podizali su male gradove - utvrdjenja kao: Gradina u Prilikama, Gradina na Šareniku, Gradina na Mučnju, zatim u Srednjoj Reci, u Pridvorici, Gradac na Goliji itd.
Milutina je nasledio njegov sin Stefan Dečanski, a njega njegov sin Dušan Silni, koji se proglasio za cara i sedište premestio u Skoplje.
Posle Dušanove smrti vladao je njegov sin Uroš. No, tada se vlastela u mnogim krajevima pobunila počevši samostalno da vlada. U ovom kraju vladarem se proglasio užički knez Nikola Altomanović. Na njega su vojskom napali knez Lazar, Djurdje Stracimirović, Vuk Branković i bosanski kralj Tvrtko, pokorivši ga u bici u Požeškoj kotlini.

U ovom kraju, u to vreme, upravljala su braća Musići - Stevan i Lazar - sinovi sestre kneza Lazara - Dragane. Oni su podigli manastir Novu Pavlicu na istočnoj strani Golije.

Moravički kraj za vreme i posle kosovske bitkeOstaci razbijene Lazareve vojske povlačili su se sa Kosova starim putem, koji je vodio baš preko našeg kraja za Bosnu i zapadnu Srbiju, jer su očekivali gonjenje od strane Turaka.
Stare istorijske neproverene priče kazuju da je Lazareva žena, Kneginja Milica organizovala prihvatilište i bolnice za negu ranjenika na području današnjeg sela Kosovica. Kosovica je tako dobila ime, jer su ovde lečeni mnogi kosovski ratnici, od kojih je veliki broj ovde umro.
Priča dalje kazuje da je Kneginja Milica imala u to vreme sedište na ivanjičkom brdu, te se to mesto i sada zove Caričine livade. Odmah na južnoj strani tog brda nalazi se izvor, Caričina Voda.
Ispod Caričinih livada nalazi se Grob Boška Jugovića, gde je po legendi sahranjen ovaj kosovski junak. Taj grob otkopan je 1911. godine na Vidovdan. Na dva i po metra dubine, pod velikom kamenom pločom, nadjeni su ostaci kostura, a po srebrnom šlemu i oklopu utvrdjeno je da pripada nekom značajnijem srednjevekovnom srpskom vlastelinu. Ali iz kog je doba taj grob i koji je to vlastelin bio, potpuno je nepoznato. Verovanje da je to grob Boška Jugovića istorijski je nepotpuno dokazano. Na tom grobu, 1929. godine malu crkvu podigao je Blagoje Lukovic, gradjevinar iz Ivanjice.
Posle kosovske bitke, Srbijom, pa i ovim krajem vladao je Lazarev sin Stevan Visoki, a posle njega Djurdje Branković Smederevac, sin Vuka Brankovića.
Posle Djurdja Smederevca Srbijom i ovim krajem vladali su njegovi sinovi Vuk i Lazar, ali kratko vreme.
U raznim pričcama i predanjima, pominje se da je ovim krajem u doba Djurdja Smederevca upravljao nekakav dobri knez Kocelj, da je imao svoj dvorac u Brezovi, ispod Katića i da je tu podigao mnogo lepu i veliku crkvu. Ta kosa, idući sa Katića prema Beloj Crkvi, zove se Kocelj. Na toj kosi i sada se poznaju temelji velike crkve. No, iz kog je doba crkva i ko ju je podigao, ne zna se.
Mnogo decenija u našem kraju od stare vlastele su ostali samo knezovi Arsenovići, od Sjenice do Arilja, a od Zlatara i Zlatibora pa do Drine knezovi Raskovići. I jedni i drugi su daljni srodnici Nemanjića, po ženskoj liniji. Oni su za knezove potvrdjivani od samih sultana.

Velika seoba SrbaKada se austrijska vojska krajem 17. veka počela povlačiti prema severu, sa njom je pošao i srpski narod pod vodjstvom patrijarha Arsenija Čarnojevića. Izbegli narod zadržao se oko Save i Beograda duže vreme, nadajući se da ce Austrija ipak nastaviti rat. To se nije desilo i u Austriju je tokom 1691. i 1692. godine prešlo oko 200.000 srpskih porodica.
Tom prilikom iz Moravičkog kraja iselile su se listom sve porodice i naselile se u Bačkoj. Stanovnici iz doline Moravice naselili su se izmedju Sombora i Subotice i tamo su osnovali Srpsku Moravicu.

Stanovnici iz gornjih krajeva naselili su se oko reke Tise. Tako su osnovali i naselje Kovilj u Bačkoj. U letopisu crkve u Kovilju stoji da su crkvu podigli "bratija manastira Kovilja u Moravici u Srbiji", a prema liku i podobiju manastira Kovilje u Srbiji. Ako je ovde u našem Kovilju bila onakva i onolika crkva, onda je ona bila i veoma lepa. To je svakako tačno, jer je u našem Kovilju jedno vreme bilo sedište vladike. Gde je pak u Kovilju bila ta crkva, ni do danas ništa ne znamo. Ali da to nije ova sadašnja crkvica, to znamo pouzdano. Sadašnja crkvica u Kovilju koja pripada manastiru Svetih Arhangela bila je u to vreme obična isposnica, a ne episkopska crkva.
Iz letopisa crkve u selu Tovariševu kod Sombora, vidimo da su crkvu podigli Srbi od Mučnja i Javora u Moravici u Srbiji. Prema pričama i predanjima, u selo Tovariševo su se naselili Srbi iz predela izmedju Mučnja i planine Javor. I danas se tamo priča o kneževima Raškovićima i Arsenovićima. Ima i predanja po kojima se vidi gde je bila koja crkva u ovom kraju, što odgovara stvarnosti prema ostacima temelja crkava na tim mestima.

Moravički kraj posle seobe
Naš kraj je posle velike seobe ostao potpuno pust. Odselili su se knezovi Arsenovići, odselila se i kneževska porodica Rašković. Oni su se naselili severno od Pešte i oko Sent Andreje. Neki Raškovići naselili su se oko Kikinde, u Banatu. Jedan od Raškovića, osnovao je i podigao grad Ilok na Dunavu. Podigao je Šarengrad u Sremu i hrabro branio Osijek i druge gradove. Zvao se i potpisivao kao "Knez i pukovnik Hadži Mojsije Rašković iz Štitkova od Starog Vlaha".
Od cele velike kneževske porodice Rašković u ovom kraju ostala su samo dva brata.
Posle seobe, Turci su spalili i porušili sve crkve, sva naselja i sve što se porušiti moglo. Posle zaključenog mira u Požarevcu 1718. godine, ceo Stari Vlah, oko Sjenice, Nove Varoši, Moravice i Studenice dobija u posed nekakav poturčenjak Omer Čavić janičarski starešina, za svoje zasluge u ratovima.
Od prostranih turskih zemalja nije imao nikakve koristi. Zato je objavio da daje zemlju svakome ko hoće da se naseli na njegovim posedima besplatno, s tim što još toliko koliko uzme za sebe, obradjuje u korist Čavića na trećinu.

Ponovno doseljavanje u moravički kraj
Počelo je naseljavanje iz Crne Gore, Hercegovine i Crnogorskog primorja, zatim iz Bosne, Metohije itd. Danas se tačno zna odakle je došla koja familija i gde se naselila u ovom kraju. Čkonjovići u Štitkovu, Stamenići - Basare u Tisovici, Vulovići u Ravnoj Gori i Azanjci u Erčegama direktni su potomci četiri rodjena brata doseljena iz Crne Gore. Radonjići u Maskovi, Arsenovići, Vedjići i Petrovići iz Kušića direktni su potomci petoro doseljene braće iz Crne Gore. Raškovići i Boškovići u Deretinu, Grujičići u Milandži, Miloradovići u Belici, Bogdanovići u Mrčajevcima i Civrići u Kušićima su potomci naseljenika, braće iz Ljutog Doca kod Gackog. Krivokuće u Ravnoj Gori, Bratljevu i Smiljevcu potomci su jednog doseljenika takodje iz Ljutog Doca.
Čitava današnja sela vode poreklo od dve ili tri familije, doseljene u to doba.
Krajeve istočno od reke Moravice i oko reke Studenice naselili su doseljenici iz Metohije i Pologa. Oni su i danas sačuvali mnoge reči, pa i naglasak svog starog kraja. Zbog ovih reči i naglasaka oni se i sada razlikuju od onih koji su se naselili iz Crne Gore, Hercegovine i Bosne, na zapadnoj strani reke Moravice i sve do Zlatibora. Po naseljavanju, novi stanovnici bili su neposredno potčinjeni knezovima Raškovićima, a sa Turcima nisu imali nikakve veze.
Kad je 1804. godine u Srbiji otpočeo ustanak pod vodjstvom Karadjordja, ceo ovaj kraj priključio se ustanicima, iako nije pripadao Beogradskom pašaluku, već Novopazarskom sandžaku.
Iz Sjenice je u Moravički kraj prešao Hadži - Prodan Gligorijević sa bratom Mijailom i pridružio se ustanicima. Maksim Rašković mu je ustupio ovaj deo knežine istočno od reke Moravice sa selima Raščići, Šume, Sveštica, Lisa. Luke, Osonica, Pridvorica, Vionica, Ostatija, Brusnik, Srednja Reka, Dajići i sva ostala sela do Ibra. Taj deo nazvali su Dajićka knežina. Karadjordje ga je potom postavio za vojvodu. Zapadni deo našega kraja, zapadno od reke Moravice, ustupljen je knezu Bogdanu, iz Kušića, a Maksim je za sebe zadržao Novovaroški i Rujanski kraj.
Porodicu Hadži - Prodana i brata mu Mijaila u Sjenici je zarobio ćehaja (pomoćnik) bosanskog vezira Sulejman Skopljak - paše i popalio im sve zgrade. Mustafa Čavić - beg Sjeničanin, zapovednik Novopazarskog sandžaka, otkupio je zlatom Hadži - Prodanovu porodicu od Sulejman - paše i poslao je u Kušiće, u kuću Stamenića - Basare, predao ih Hadži - Prodanu i Mijailu, a ovi su ih naselili u selo Raščići.

1809. godina u moravičkom krajuKaradjordje je sa svojim ustanicima i vojvodama rešio da oslobodjene delove Srbije, koje je obuhvatio Beogradski pašaluk, spoji i sjedini sa slobodnom Crnom Gorom i na taj način prekine vezu izmedju turskog carstva i Bosne, koja se održavala jedino preko Sandžaka.
Da bi to ostvario, Karadjordje je izgradio za ono vreme dobar put od Čačka preko Dragačeva za Ivanjicu i od Požege preko Ivanjice do Javora. Pored toga, izgradio je jaka utvrdjenja i šančeve na svim važnijim tačkama kao: Opaljenik, Deretin, Kušići, Brezova, Čemernica, Javor, Strugovi, Katići itd. Ta utvrdjenja su tokom vremena razrušena, ali se i sada poznaju i zovu se Karadjordjevim šančevima.
Turska vojska pod komandom Numan - paše skadarskog, Mustafe Čavić bega i Sulejman paše Skopljaka, prikupljala se oko Sjenice sa namerom da po svaku cenu spreči spajanje Crne Gore i Srbije, da ne bi Bosna i Hercegovina u tom slučaju zauvek bila izgubljena.
Karadjordje se bio smestio pod Javorom, u kući Stamenića - Basare i tu je doneo odluku da prevari Turke. Sa vrlo malo vojske javno je krenuo preko Štitkova i Trudova na Novu Varoš. Novu Varoš je zauzeo i krenuo prema Prijepolju. Turci nakon sznanja za to skoro celokupnu vojsku pokreću krenu preko Zlatara na Prijepolje, a u okolini Sjenice ostavljaju samo nešto malo vojske.
Medjutim, Karadjordje se tajno vrati od Nove Varoši na Javor i sa svojom vojskom udari na Sjenicu. Sjenicu lako zauzma i zarobljava više topova, mnogo hrane, municije, oružja i druge vojne opreme.
Pri zauzimanju Sjenice naročito su se istakli moravičani sa Hadži - Prodanom i knezom Bogdanom iz Kušića na čelu. Karadjordjeva vojska zarobila je i celu porodicu Mustafe bega Čavića.
U boju na Suvodolu poginuo je knez Bogdan iz Kušića. Prenet je i sahranjen u Kušićima u Selištu. Za zapovednika njegovih vojnika izabran je njegov dvadesetogodišnji sin Mijajlo Era, kasnije član Sovjeta.

Moravički kraj u Drugom srpskom ustankuPosle propasti Karadjordjeve Srbije 1813. godine, Moravički kraj nije se predao Turcima. Hadži - Prodan, njegov brat Mijailo i Mijajlo Era, sin kneza Bogdana, povukli su se sa svojim borcima u planine Mučanj i Čemernica. Docnije, Hadži - Prodan i njegov brat Mijailo odlaze u Beograd i predaju se veziru. On ih je uputio u Čačak da slobodno žive. Na Mučnju i Čemernici ostali su ostali borci, njih oko dve hiljade. Pošto se nisu hteli predati, razdele se na manje grupice od po trideset do pedeset boraca. Turci zbog tih četa nisu smeli zalaziti u Moravički kraj.
Čuvene buljubaše (kapetani) i četovodje bili su: Ostoja Neška Nedovića iz Milandže, Mijajlo Era iz Kušića (sin kneza Bogdana), Gromo Milosavljević iz Opaljenika, Grujo Krivokuća iz Ravne Gore, Pejo iz Prilika, Milenko Dugonja iz Kosovice i mnogi drugi. Nakon jedne neuspele bune, brat Hadzi – Prodana, Mijailo uhvaćen je, odveden u Beograd i ubijen. Hadži - Prodan se prebacio u Austriju, a potom u Besarabiju, gde je docnije umro. Njegova porodica ostala je u Srbiji. Neki mu potomci i sada žive u Arilju.

Posle Drugog srpskog ustanka

Tek posle zaključenja mira izmedju Miloša i Marašli Ali- paše, uvidelo se da Moravički kraj nije obuhvaćen ovim ugovorom, već je ostao pod Turcima.
1816. godine u jesen, sin Mustafe bega Čavića, Redžep beg uspeva pregovorima da privoli moravičane na pokor. Za starešinu celog Moravičkog kraja postavlja Osmana Kučevića, koji se nastanjuje u Čavića konake u Ivanjici. Redžep Čavić i Osman Kučević primoravaju narod da im pored redovnog danka plaća i danak za vreme od 1804. do 1816. godine. Obzirom da je danak bio jako veliki, narod je mnogo osiromašio i počeo naglo da se seli u Pomoravlje i Šumadiju.

Oslobodjenje moravičkog kraja 1833. godineU decembru 1833. godine ceo Moravički kraj je pripojen kneževini Srbiji. Tada se iz Ivanjice odselio i subaša Redžepa Čavića Osman Kučević, ali je svoje sedište zadržao odmah preko Javora u selu Lepojevići. Kučevića kule u Lepojevićima porušene su tek 1912. godine, pri oslobodjenju Sandžaka od Turaka.
Naš kraj po pripajanju kneževini Srbiji nazvan je Moravička kapetanija. Novopostavljenom moravičkom starešini, novovaroškom kapetanu Simi Jakoviću, knez Miloš odredjuje sedište u Priličkom polju, kod Hadžinog broda. Medjutim Jaković prelazi na područje Male Moravice, gde su se do 1833. godine nalazili posedi Bedinovaroških Muslimana Šljivića sa manjim naseljem i hanom Omer-bega Čavića. Na tom prostoru, sa leve strane Moravice, pod Gliječkim brdom i Ravanom, kapetan Jaković postavlja temelje nove varošice. Jaković uzima imanje Omer bega Čavića od Gliječkog do Čubrića potoka, osniva sresku kancelariju, trasira ulice, deli placeve stanovnicima iz okoline. Obeležena su mesta za mehane, dućane sa ćepencima, kuće sa drvenim doksatima..... Na Javoru je iste godine otvorena djumrukana - carinarnica.
Kapetan Sima Jaković umro je 1862. godine. Sahranjen je u nekoj crkvenoj porti, grob mu nikad nije nadjen, ali je seme koje je ostavio nastavilo da buja.
Prostor na kome je osnovana nova varošica na Moravici, mestimično je bio barovit, obrastao drvećem, najviše ivama, po čemu je kako tvrdi Radoje Uskoković, naselje dobilo ime - Ivanjica.
Prema tefteru kneževe kancelarije iz 1835.godine, varošica Ivanjica je najmanje naselje u Moravici, ima svega 22 poreske glave. Na osnovu tog dokumenta, ovo su i prvi stanovnici Ivanjice: Marko lazarević, Toma Lazarević, Dragutin Vukašinov, Pavle Bogdanović, Djordje Barjaktarević, Boško Milovanović, Drago Dragićević, Milan Dragićević, Radovan Mrdak, Antonije Mrdak, Aleksa Pržić, Stojan Mitrović, Gača Vujović, Risto Ceković, Simo Drobnjak, Luka Šiljak, Nikola Amčija, Ilija Srbulović, Djordje Sarajlija, Vukota Stojković, Petar Tuvegdžija i Mihailo Prepalid.
Iz izveštaja Sime Jakovića, moravičkog kapetana, od decembra 1837. godine, može se sagledati dinamično naseljavanje Ivanjice "stranim podanicima iz Turske". Novodošlo stanovništvo se veoma brzo snalazi i uklapa u ekonomske tokove varošice, što se vidi iz spiska zanimanja "dobeglog naroda" 1836. i 1837. godine.
1834. godine, u Ivanjici počinje da radi osnovna škola, jedna od prvih u užičkom okrugu. Prilozima gradjana i uz pomoć državne vlasti, sazidana je 1836. godine parohijska crkva. Ustanovljen je i "ispraviteljstveni sud", koji radi svega nekoliko godina, do 1838. godine. Tada je premešten u Užice.
Od 1842. godine u Ivanjici je uvedena poštanska stanica, a glasnicima na raspolaganju stoje dva konja za prenošenje poštanskih pošiljki.
U varošici pod Javorom, u blizini granice, sve se više razvija privredni život, čiju osnovu čine sitna trgovina i zanatstvo. To daje podstreka stanovnicima preko granice i okoline da silaze u čaršiju i da se u njoj naseljavaju. Tako, pedesetih godina XIX veka Ivanjica dobija nove stanovnike iz Crne Gore i Hercegovine, najvišeVasojeviće, koji dolaze iz Golijskih sela.
Dinamičan ekonomski razvitak Ivanjice može se sagledati i iz broja stanovnika. Ovo naselje je bilo najmanje u Moravičkoj kapetaniji 1835. godine, sa svega 22 poreske glave. Deset godina kasnije, varošica broji 122 kuće sa 501 stanovnikom, a već 1866. godine u Ivanjici živi 1.148 stanovnika.
Dok je mlada gradjanska klasa mobilisala prve trgovačke kapitale da bi se razvila varošica Ivanjica, iznenada 23. novembra 1846. godine veliki požar preseca njen društveno- ekonomski zivot. Plamen se brzo raširio nošen jakim vetrom. Savio se oko drvenih kuća, dućana, magaza i kafana i brzo progutao celu palanku.
Razmere materijalne štete od požara mogu se shvatiti iz izveštaja okružnog načelnika iz Uzica, Miljče Trifunovića. U njemu stoji da je u požaru izgorelo 118 kuća i 42 dućana, 11 jekmedžinica, 35 meana i 13 bakalnica. Požar je preživelo samo 12 kuća, crkva, škola i praviteljstveno zdanje.
Posle velikog požara počela je izgradnja nove Ivanjice prema regulacionom planu, koga je odobrilo ministarstvo unutrašnjih poslova. "Praviteljstveni inžinjer" Avgust Nevola, zajedno sa okružnim i seoskim organima vlasti, novu varošicu je "postrojio, kućišta izmerio i naznačio". Projekat regulacionog plana bio je gotov do juna 1847. godine. Plan izgradnje stare Ivanjice zavisio je od konfiguracije terena i od pravca ranijih saobraćajnica koje su pored Moravice išle iz zapadne Srbije u novopazarski Sandžak. Njen središnji deo, trg, formira se ukrštanjem dve glavne ulice. On je naglašen u celokupnoj kompoziciji varošice i ima pravougaoni oblik.
Izgradnja stare Ivanjice, posle velikog požara, završena je do sedamdesetih godina XIX veka. Varošica je dobila izgled tipične srpske palanke.
U graničnoj moravičkoj oblasti izmedju Srbije i Novopazarskog Sandžaka, periferne turske pokrajine tokom XIX veka, zapažaju se stalna etnografska pomeranja dinarskih stočara. Doseljenici silaze sa crnogorskih i hercegovačkih brda, dolaze iz okoline Sjenice, Nove Varoši, Priboja i Bijelog Polja, ulaze u Srbiju na javorskoj granici, Stupskoj česmi i Jankovom kamenu. Još je Jovan Cvijić, naš poznati geograf uočio da dinarska etnička struja ima dominantnu ulogu u formiranju mentaliteta Starovlaha. U odnosu na ostale krajeve naše zemlje, u Moravici su prisutne najizrazitije dinarske crte u karakteru, navikama, običajima, moralu i fizičkim osobinama stanovnika.

Već u toku Prvog i Drugog srpskog ustanka, počinje naseljavanje Moravičkog Starog Vlaha. Najviše je zapaženo kretanje nikšićkih plemena iz Crne Gore. Oni se doseljavaju najpre u Sjeničko polje, tu ih stalno uznemiravaju sjenički i novovaroški begovi i Muslimani, pa zato početkom XIX veka prelaze Javor, Goliju i Mučanj i naseljavaju starovlaška sela.
U oslobodjenoj Srbiji kneza Miloša, počinje intenzivnije doseljavanje. Masovna migracija trebala je, osim ostalog, da etnički ojača granicu. Zato knez Miloš preko brata Jovana Obrenovića, čije je sedište bilo u Čačku i moravičkog kapetana Sime Jakovića usmerava naseljavanje na graničnom području Moravice. Oslobodjenjem Moravičkog Starog Vlaha, posle 1833. godine, u masovnoj kolonizaciji ovih graničnih krajeva Srbije, najviše učestvuju doseljenici od Nove Varoši, Sjenice, Bijelog Polja i Prijepolja.
16. juna 1866. Ukazom kneza Mihaila Obrenovića, Ivanjica dobija status varoši kao razvijeni trgovački i zanatski centar i jedna od prvih varoši u širem okruženju.

Javorski rat 1876-1878
Srbija je sve do 1876. godine bila vazalna - zavisna kneževina i plaćala je Turskoj godišnji danak. 1876. godine Srbija je povela borbu za nezavisnost. Taj rat u narodu nazvan je “Javorski rat”, jer su se najteže borbe vodile u našem kraju, na planini Javor.
Srpske vojske na Javoru bilo je oko 35 hiljada, sa 50 topova. Turska vojska bila je brojno veća i bolje naoružana. Imala je bolje puške, topove i bolju opremu.
Turskom vojskom komandovao je Omer paša i Mehmed Ali paša, a srpskom je u početku komandovao general Zah.
Bitka je otpočela u 11. časova 6. jula na Ivanjdan 1876. godine na Kalipolju, nedaleko od Javora. Trajala je do 18. časova uveče. Srpska vojska je teško nastradala. Poginulo je oko 7 hiljada vojnika, a mnogo više od tog broja je ranjeno. I Turaka je izginulo i ranjeno skoro toliko. Prvog dana borbe ranjen je general Zah. Prenet je u Beograd, gde mu je odsečena noga.
Izginuli srpski vojnici na Kalipolju prenešeni su na Javor i tu sahranjeni. Groblje na površini od 1,5 hektara bilo je lepo uredjeno sve do poslednjeg rata. Obnovljeno je i uredjeno devedesetih godina prošlog veka, a pre izvesnog vremena otpočela je i izgradnja crkve u okviru spomen kosturnice.
U trenucima kada srpska vojska prelazi u rasulo, komandu preuzmima po svojoj inicijativi, čuveni javorski junak major Mihajilo Ilić. Sa svojom brigadom prvo zavodi red u demoralisanoj vojsci. Komandante drugih brigada silom primorava da se stave pod njegovu komandu. Uvodi red i vraća moral i kod vojske i kod starešina. Donosi smelu odluku da zaobilaznim manevrom preko Katića, Preseke, Čemernice i Štitkova, zadje Turcima za ledja i otuda ih napadne. Iako je to izgledalo neostvarljivo, njegov plan se u potpunosti ispunio. "Zaobidje Turcima za ledja čak do Jankova vrha i otuda ih napadne. U turskoj vojsci nastade panika, kakva se ne pamti u istoriji ratova". Bacali su oružje, spremu, odelo i panično bežali, ni sami ne znajući kuda beže.
Ubedljiva pobeda bila je na srpskoj strani. Trebalo je samo još dan - dva i ceo Sandžak bio bi u srpskim rukama. Ali 24. avgusta, u jednom kratkom okršaju izmedju Jankova i Vasilina vrha poginuo je hrabri Ilić u svojoj tridesetprvoj godini života.
Narod moravičkog kraja podigao mu je spomenik na Javoru, na groblju javorskih junaka, 1907. godine.
Primirje koje je u medjuvremenu postignuto, prekinuto je već u februaru 1877. godine i opet su nastavljene borbe, ali više noga turskih vojnika nije prešla preko Javora.


Balkanski ratovi
Naš kraj je za vreme Prvog balkanskog rata igrao važnu ulogu. Vojska je opet rasporedjena po javorskim položajima, odakle je krenula na Sjenicu i Novu Varoš, prema Crnoj Gori. Značajnije bitke protiv Turaka bile su na Kalipolju, na Breždjima i Lupoglavu, iznad Sjenice, a prema Novoj Varoši na Vitlištu i Vilovima.
U ovom drugom javorskom ratu pored mnogih boraca iz ovog kraja učestvovao je Nedeljko Košanin, veliki naučnik na polju biologije. Uoči ovog rata, 1911. godine izgradjen je novi put od Ivanjice do Javora.
Za vreme Drugog balkanskog rata, kada su Bugari napustili balkanski savez i napali iznenada Srbe, mnogi borci ovog kraja ostali su 1913. godine na bojištima u istočnoj Srbiji i Makedoniji.

Prvi svetski rat
Posle sarajevskog atentata 28. juna 1914. godine, Austrija objavljuje rat Srbiji i posle mesec dana počinje napad. U jednom trenutku, pošto je srpskoj vojsci nestalo municije, austrijska vojska stigla je do Arilja.
1915. godine, nakon presecanja odstupnice spskoj vojsci koja se povlačila prema Nišu, Bugarska preseca odstupnicu i time primorava povlačenje vojske i preko ovog kraja. Austrijska vojska joj ponovo preseca odstupnicu i kreće preko Ivanjice za Sandžak, dok crnogorska vojska stiže na Javor pod komandom pukovnika Medenice. Bitka je otpočela od Crvene gore i Jevačkih stena, pa preko Sivčine i Brezove, prema Javoru i Mučnju. Srpska i crnogorska vojska utvrdila se na padinama Javora, od Ukočenice, preko Pogledi do Popovića brda. Bitka je trajala petnaest dana. Za to vreme austrijska vojska je prešla svega osam kilometara.
26. oktobra 1915. godine, Ivanjica je pala u ruke Austrijske vojske, a 1. novembra jedinice kreću put Javora preko Budoželje i Velikih livada. Za to vreme sela od Ivanjice do Javora su potpuno opustošena. Tih ratnih godina u Srbiji, pa i u našem kraju, vladala je glad. Umirala su i deca od nedostatka hrane. 1916. godina bila je katasrofalna.
1918. godina je godina nadanja i iščekivanja ratnika sa solunskog fronta. U naš kraj došli su prvi vojnici početkom novembra, pošto su proveli pune tri godine na vrhovima Kozjaka, Nidže i Kajmakčalana. Od ljudi mobilisanih 1912. - 1915. godine, svojim razorenim i opustošenim domovima vratila se samo jedna trećina. Dve trećine boraca iz ovog kraja rasejali su svoje kosti širom Srbije i Albanije, od Severnog mora do Bizerte i Soluna. Baš pri dolasku srpskih vojnika zavladala je epidemija španske groznice, koja je harala tokom novembra meseca. Iz sela Kosovice, Ravne Gore, Kušića, Maskove, Deretina, Sivčine i Opaljenika umrlo je 474 lica.

Drugi svetski ratU Moravičkom kraju za vreme kratkotrajnog aprilskog rata, nalazila se odnosno povlačila gotovo kompletna jedna divizija jugoslovenske vojske. Duž puta Arilje – Ivanjica vojnici su bacali oružje i opremu, nudeći seljacima svoje uniforme za bilo kakva civilna odela kako bi se lakše probili do svojih kuća u udaljenim krajevima zemlje. Tih dana Ivanjica je doživela najžalosniju sliku u svojoj novijoj istoriji, razoružavanje oficira i ostataka vojske.

A onda je nastao pakao na sve strane. Borbe, zbegovi, glad, bolesti, ubistva, zločini. Mnogo je ivanjičana učestvovalo aktivno u borbama širom Jugoslavije. Jedni u partizanima, a drugi u četnicima. No svi za slobodu otadžbine i protiv fašističkog okupatora. Mnogo se njih nikada nije vratilo na svoja ognjišta. Njihove kosti i grobovi ostali su širom Jugoslavije, od Triglava do Djevdjelije.

Posleratni periodIvanjica je danas moderan gradić i opština sa preko 35.000 stanovnika. Privredni je , kulturni i administrativni centar opštine. Razvoj poljoprivrede i turizma dva su osnovna nosioca prosperiteta čitave opštine.

EC Prilički kiseljak                                    NASTAVAK TEKSTA NA SAJTU www.gazowater.com