Ekologija
Ekologija
UKRATKO
Ekologija je nauka o životnoj
sredini. Ime nauke potiče od grčkih reči oikos - dom, domaćinstvo
i logos - nauka, izučavanje. Termin ekologija prvi put je upotrebio
nemački biolog Ernest Hekel 1866. godine. U laičkoj javnosti se ovaj termin često koristi
kao sinonim za pojam zaštite životne sredine, što nije ispravno jer je zaštita
životne sredine samo jedna od oblasti kojima se bavi ekologija.
U suštini, ekologija je naučna disciplina
koja proučava raspored i rasprostranjenost živih organizama i biološke
interakcije između organizama i njihovog okruženja. Okruženje (životna sredina)
organizama uključuje fizičke osobine, koje sumirano mogu da se opišu tzv.
abiotičkim faktorima kao što su klima i geološki uslovi (geologija), ali takođe
uključuje i druge organizme koji dele sa njim njegov ekosistem odnosno
stanište.
Polje rada
Ekologija, koja se obično smatra
granom biologije, opšta je nauka koja proučava živa bića (organizme). Organizmi
mogu biti proučavani na mnogim različitim nivoima, od proteina i nukleinskih
kiselina (u biohemiji i molekularnoj biologiji), do ćelija (u ćelijskoj biologiji), jedinki (u botanici, zoologiji i
ostalim sličnim naukama), i konačno na nivou populacije, zajednica i
ekosistema, do biosfere kao celine; zadnjenavedeni nivoi su glavni predmeti
ekoloških istraživanja. Ekologija je multidisciplinarna nauka. Zbog
usredsređenosti na više nivoe organizacije života i na međuodnos organizama i
njihove okoline, ekologija ima snažan upliv na mnoge druge naučne grane,
pogotovo na geologiju i geografiju, zatim meteorologiju, pedologiju, hemiju i
fiziku. Zato se za ekologiju kaže da je holistička nauka i da objedinjuje
tradicionalne nauke (kao npr. biologiju) koje, na taj način, postaju njene
subdiscipline i sve zajedno omogućavaju daljnji razvoj ekologije.
Kao grana nauke, ekologija ne
propisuje šta je "ispravno" a šta "pogrešno". Ipak, učenje
o biološkoj raznovrsnosti i s tim povezanim ekološkim temama omogućilo je
naučno postavljanje ciljeva envajormentalizma i dalo mogućnost da se s tim
povezane teme izražavaju naučnom metodologijom, merenjima i terminologijom.
Štaviše, holistički pristup proučavanju prirode podjednako je zastupljen i u
ekologiji i u envajormentalizmu.
Grane ekologije
Ekologija, kao nauka
širokog polja proučavanja, može se podeliti na nekoliko glavnih i sporednih
subdisciplina; glavne subdiscipline su (poređane po "gnezdima" od
manje obimnih ka obimnijim):
·
bihevioristička
ekologija koja proučava ekološke i evolucionističke osnove životinjskog
ponašanja i ulogu ponašanja u prilagođavanju životinja njihovim ekološkim
staništima;
·
populacijska
ekologija (ili autoekologija) koja se bavi populacijskom dinamikom unutar
vrsta i njenom povezanošću sa faktorima prirodne sredine;
·
ekologija životne
zajednice (ili sinekologija) koja proučava odnose među vrstama u određenoj
ekološkoj zajednici;
·
ekologija
predela koja proučava međuodnose slabije uočljivih delova predela;
·
ekologija
ekosistema koja proučava razmenu energije i materije kroz ekosisteme;
·
opšta
ekologija koja se bavi problematikom na makroekološkom nivou.
Podela ekologije može
biti i na osnovu ciljnih grupa proučavanja:
·
ekologija životinja,
·
ekologija biljaka,
·
ekologija insekata;
ili na osnovu
proučavanja određenog ekotopa (arktička ili polarna ekologija, tropska
ekologija, pustinjska ekologija)
Ekologija umerenih
zona takođe može postojati kao posebna subdisciplina, ali, pošto ekologija u
celini proučava sve temperaturne oblasti, ova dodatna subdisciplina je suvišna.
Osnovni principi ekologije
Biosfera i
bioraznovrsnost
Biosfera (iz strogrčkog βίος, bíos = život i σφαίρα,
sfaira = lopta) označava prostor ili područje na nebeskom tijelu u
kojem se nalaze živi organizami.
Sastoji se od gornjeg dijela (litosfera),
područja vode (hidrosfera) i sloja zraka (atmosfera). Koliko je do sada poznato, Zemlja je
jedino mjesto na kojem postoji život. Životni oblici čine biosferu planeta.
Smatra se da je razvoj biosfere na Zemlji započeo prije otprilike 3.5 milijardi
godina. Životne zajednice (biomi) nastanjuju gotovo cijelu površinu Zemlje, od
vrlo rijetko nastanjenih arktičkih i antarktičkih područja,
do gusto naseljenih područja oko ekvatora.
Razvitak živih
organizama na zemlji posljedica je evolucije. Na raspoređivanje organizama
najviše utječu čimbenici kao što su zemljopisna širina, nadmorska visina i
dostupnosti vode kao osnovne tvari koje omogućuju život.
Znanost koja se bavi
širenjem organizama na površini zemlje zove se biogeografija.
Zahvaljujući zemljinoj
atmosferi i vodi u tekućem stanju moguće je postojanje biosfere, koja sadrži
tvari bitne za život.
Svi ekosistemi Zemlje
čine funkcionalnu cjelinu nazvanu biosfera (sfera života). Jedinstvo žive i
nežive prirode ne ograničava se na ekosisteme, već se proteže i na čitavu
planetu Zemlju. Biosferu sačinjavaju dijelovi ostalih Zemljinih sfera koje su
naseljene živim bićima:
·
atmosfera,
sloj plinova koji čini perifernu oblogu naše planete;
·
hidrosfera,
vodeni omotač Zemlje i
·
litosfera,
površinski, tvrdi pokrivač Zemlje
U biosferi se
objedinjuju svi stepeni organizacije živog svijeta tako da biosfera predstavlja
vrhunski biološki sistem. Odlikuje se specifičnom strukturom, koja se ogleda u
određenom prostornom rasporedu ekosistema:
·
horizontalnom i
·
vertikalnom.
Horizontalan raspored
ekosistema određen je, prije svega, klimatskim uvjetima. Idući od ekvatora ka
polovima, može se uočiti izvjesna pravilnost u rasporedu različitih ekosistema
na obje Zemljine polulopte. Vertikalni raspored ekosistema na kopnu u skladu je
sa horizontalnim rasporedom ekosistema od ekvatora ka polovima. Od podnožja do
planinskih vrhova temperatura opada i mijenja se klima, pa se u skladu sa tim
smjenjuju i ekosistemi. Tako se lišćarske i četinarske šume smjenjuju livadama
i pašnjacima, a planinske tundre i zona vječnog leda nalaze se na vrhovima
planina.
Bioraznolikost je
kao pojam prvi put rabljen 1986. godine, a posebno se pojavljuje nakon usvajanja
konvencije o biološkoj raznolikosti u Rio de Janeiru 1992. Broj temeljnih
istraživanja na ovom području značajno je povećao studije o globalnoj biološkoj
raznolikosti.
Pojam označava
varijabilnost među živim organizmima svih podrijetla, uključujući i kopnene,
morske i druge vodeneekosustave i ekološke komplekse kojoim pripadaju. To
uključuje raznolikost unutar vrsta (raznolikosti vrsta), između vrsta i
raznolikost ekosustava. Biološka raznolikost je važan temelj za ljudsko
blagostanje, pa je njihova zaštita od posebnog interesa. Često se posljedice
pada bioraznolikosti osjete prvo kod siromašnih ljudi na zemlji, jer oni često
ovise oprirodim resursima.
Bioraznolikost nudi
racionalno korištenje bioloških resursa (hrane, farmaceutskih
proizvoda turizam) i razumijevanje značenja ekosustava.Znanja
o bioraznolikosti daju argumente za učinkovitu zaštitu prirode.
Savremeni ekolozi
smatraju da se ekološka problematika može proučavati na više nivoa:
populacijskom nivou (jedinke iste vrste), na nivou biocenoze (zajednice
živih vrsta), na nivou ekosistemai na nivou biosfere.
Spoljašnji sloj Zemlje
sastoji se od nekoliko delova: hidrosfere (ili
vodenog sloja), litosfere (sloja zemljišta i stena) i atmosfere (ili vazdušnog sloja). Biosfera (ili
sfera života) ponekad se definiše i kao "četvrti omotač" i osnosi se
na sve životne pojave na planeti ili na onom delu planete gde postoji život.
Ona u znatnoj meri zahvata i ostala tri sloja uprkos činjenici da zapravo na
postoje stalni stanovnici atmosfere. U odnosu na veličinu Zemlje, biosfera
pokriva samo jedan njen tanak sloj koji se proteže od 11 000 metara ispod
površine more pa do 15 000 metara iznad.
Život je prvo nastao u
hidrosferi, u manjim dubinama, odnosno u fotičkoj zoni (dubini do koje dopire
sunčeva svetlost). Tada su se pojavili višećelijski organizmi koji su nastanili bentalnu zonu (odnosno,
dno mora). Život na kopnu se razvio kasnije, nakon što se formirao ozonski omotač koji
je štitio živa bića od UV (ultraljubičastog) zračenja.
Smatra se da je
bioraznovrsnost dobila zamah razdvajanjem (ili sudarima) kontinenata. Biosfera
i bioraznovrsnost su nerazdvojive osobine Zemlje. Biosfera u sebi sadrži
bioraznovrsnost. Ova bioraznovrsnost se istovremeno manifestuje na ekološkom
nivou (ekosistem), populacijskom nivou (unutrašnja bioraznovrsnost) i na nivou
vrsta (bioraznovrsnost vrsta).
Biosfera se sastoji od
velikih količina hemijskih elemenata kao što su ugljenik, vodonik i kiseonik.
Ostali elementi, kao fosfor, kalcijum i kalijum, takođe su važni
za život, iako se nalaze u manjim količinama. U ekosistemu i slojevima biosfere
postoji stalno kretanje ovih elemenata koji se mogu pronaći i u mineralnim i u
organskim oblicima. Pošto je količina raspoložive geotermalne energije prilično
mala, sva raznovrsnost funkcionisanja ekosistema je zasnovana na raspoloživoj
solarnoj energiji. Biljke i fotosintetički mikroorganizmi pretvaraju svetlost u
hemijsku energiju procesom fotosinteze, pri čemu nastaje glukoza (prosti
šećer) i oslobađa se kiseonik. Tako glukoza postaje sekundarni izvor energije koji
omogućuje ekosistemu da funkcioniše. Određeni deo ove glukoze koriste drugi
organizmi kao izvor energije, dok se ostali deo glukoze može pretvoriti u druge
molekule kao što su npr. aminokiseline.
Biljke koriste deo ovog šećera, koncentrovanog u obliku nektara, da privuku
oprašivače koji tako pospešuju razmnožavanje biljaka.
Ćelijska respiracija
je proces u kojem organizmi (kao npr. sisari) razlažu glukozu na njene sastavne
delove, vodu i ugljen-dioksid na taj način obnavljajući
uskladištenu energiju koju su biljke prvobitno dobile od sunčeve svetlosti.
Srazmera između fotosintetičke aktivnosti biljaka i drugih nosioca fotosinteze
i respiracije drugih organizama određuje poseban ustroj Zemljine atmosfere,
naročito u pogledu količine kiseonika. Atmosferska strujanja mešaju atmosferu i
na taj način uravnotežuju odnos elemenata i u područjima intenzivne biološke
aktivnosti i u područjima slabije biološke aktivnosti.
Voda se razmenjuje
između hidrosfere, litosfere, atmosfere i biosfere u pravilnim ciklusima.
Okeani, kao veliki rezervoari vode, obezbeđuju toplinsku i klimatsku stabilnost
isto kao što se hemijski elementi transportuju zahvaljujući velikim okeanskim
strujama.
Da bi bolje razumeli
funkcionisanje biosfere te poremećaje povezane sa delovanjem čoveka, američki
naučnici su napravili umanjenu simulaciju biosfere, nazvanu Biosfera II.
Koncept ekosistema
Ekosistem je naziv za komplesno jedinstvo živih bića (biocenoza) i prostora u kom oni
žive (biotop).
Svaka životna
zajednica u prirodi mora zauzimati neki prostor u kome članovi te zajednice
zadovoljavaju svoje potrebe: kreću se, uzimaju hranu, dišu, nalaze zaklon,
zaštitu i slično... Taj prostor se naziva biotop i njega naseljavaju
pripadnici odgovarajuće biocenoze.
Oni uspostavljaju vrlo složene međusobne odnose i istovremeno se, određenim
odnosima, povezuju sa okolinom u kojoj žive. Na taj način biocenoza i biotop
zajedno čine ekološki sistem višeg reda - ekosistem.
Različiti ekosistemi u jednoj
klimatskoj zoni grupiraju se u veće cjeline - biome
Prvi zakon ekologije
kaže da svaki živi organizam razvija neprekidnu i stalnu vezu sa svim drugim
elementima njegove životne sredine. Ekosistem može biti definisan kao stanje
gde postoji interakcija između organizama i njihove sredine.
Ekosistem se sastoji
od dve celine, života (nazvanog biocenoza) i sredine u kojoj život postoji
(biotop). Unutar ekosistema, žive vrste su međusobno povezane i zavise jedna od
druge preko lanca prehrane te razmenjuju energiju i materiju kako međusobno
tako i sa svojom sredinom. Svaki ekosistem može se sastojati od entiteta
različite veličine. Manji entitet naziva se mikroekosistem. na primer, kamen i sav život
ispod njega može biti jedan ekosistem. Šuma može
biti mezoekosistem, a ceo ekoregion, zajedno sa rečnim slivom, može biti
makroekosistem.
Glavna pitanja kod proučavanja
ekosistema su:
·
koliko efikasna može biti kolonizacija
sušnih oblasti?
·
koje su to promene i varijeteti u
ekosistemu?
·
kako se ekosistem ponaša na lokalnom,
regionalnom i opštem nivou?
·
da li je aktuelno stanje stabilno?
·
kakav je značaj ekosistema? Kakvu
korist od odnosa među ekosistemima može imati čovek, pogotovo u nastojanjima da
se obezbedi zdrava voda?
Ekosistemi se često razvrstavaju s
obzirom na biotope koje proučavaju. Tako se mogu definisati sledeći ekosistemi:
·
kontinentalni ekosistemi (ili kopneni)
kao što su šumski ekosistemi, livadski ekosistemi (livade, stepe, savane) te
agroekosistemi (poljoprivredni ekosistemi).
·
ekosistemi kopnenih voda kao što su
lentički ekosistemi (jezera, bare) ili lotički ekosistemi (reke, potoci)
Postoji i klasifikacija s obzirom na
zajednicu u određenom ekosistemu (npr. ljudski ekosistem).
Dinamika i stabilnost
Ekološki
faktori koji mogu uzrokovati dinamičke promene unutar celokupne populacije ili
unutar pojedinih vrsta u određenoj ekološkoj sredini najčešće se dele na dve
grupe: abiotičke i biotičke.
U
abiotičke faktore ubrajamo geološke, geografske i klimatološke parametre. Biotop
je region sa srodnim obeležjima životne sredine u kojem postoji poseban sklop
abiotičkih ekoloških faktora. Ti faktori su:
·
voda,
koja je istovremeno i osnovni element živog sveta i njegov milje
·
vazduh,
koji obezbeđuje kiseonik, azot i ugljendioksid za sve žive vrste te proizvodnju
i ispuštanje polena i spora
·
plodna
zemlja, koja je u isto vreme i hrana i fizička podrška
·
plodna
zemlja pH, salinitet, azot i fosfor imaju
osobinu da zadržavaju vodu pri čemu je koncentracija tih elemenata vrlo važna
·
temperatura,
koja ne bi smela da dostiže ekstremne vrednosti čak i u slučaju kada neka od
živih vrsta može podneti visoke temperature
·
svetlost,
koja ekosistemu obezbeđuje energiju putem fotosinteze
·
prirodne
katastrofe takođe se mogu smatrati abiotičkim faktorima.
Biocenoza,
ili zajednica, je grupa životinjskih ili biljnih jedinki ili mikroorganizama. Svaka populacija je
posledica akta razmnožavanja unutar jedinki iste vrste te zajedničkog života na
određenom mestu u određeno vreme. Kada u određenoj populaciji postoji
nedovoljan broj jedinki tada je ta populacija suočena sa izumiranjem;
izumiranje vrsta može početi onog trenutka i kada počne opadati broj biocenoza
(zajednica) koje se sastoje od predstavnika određene vrste. U malim
populacijama, razmnožavanje među bliskim srodnicima može dovesti do smanjenja
genetičke raznovrsnosti što može oslabiti samu zajednicu.
Biotički
ekološki faktori takođe utiču na otpornost zajednice; ovi faktori mogu delovati
unutar određene vrste te između više vrsta.
Odnosi
unutar vrste se uspostavljaju među jedinkama istih vrsta koje, opet,
sačinjavaju populaciju. To su odnosi kooperacije i kompeticije (takmičenja) uz
podelu teritorije te, ponekad, i hijerarhijski postavljenu organizaciju
zajednice.
Interakcije
između različitih vrsta su brojne i najčešće se opisuju s obzirom na njihov
pozitivan, negativan ili neutralan upliv na zajednicu (na primer, simbioza
(odnos ++) ili kompeticija (odnos --)). Najznačajniji odnos je odnos grabljivca
(pojesti drugog ili sam biti pojeden ), koji nas dovodi do lanca ishrane,
bazičnog koncepta u ekologiji (na primer, biljojedi jedu travu, mesojedi jedu
biljojede a te mesojede jedu veći mesojedi). Prevelik broj grabljivaca u odnosu
na brojnost plena negativno utiče i na zajednicu grabljivaca i na zajednicu
lovine tako što smanjena količina hrane i visoka smrtnost mladih jedinki (koje
još nisu dostigle punu seksualnu zrelost) mogu smanjiti (ili sprečiti porast)
populacije i jednih i drugih. Selektivno izlovljavanje određenih vrsta od
strane čoveka je aktuelni primer stanja u kojem postoji veći broj grabljivaca u
odnosu na lovinu. Ostali faktori unutar iste vrste uključuju parazitizam,
zarazna oboljenja i stalna borba za ograničene resurse u slučaju kada dve vrste
dele isto ekološko stanište.
Stalna
interakcija između različitih živih bića odvija se istovremeno sa stalnim
mešanjem minerala i organskih materija koje organizmi koriste za svoj rast,
život i reprodukciju, da bi kasnije poslužili kao đubrivo. Ovo stalno kruženje
elemenata (posebno ugljenika, kiseonika i azota) te vode jednim imenom se
naziva biogeohemijski ciklusi. Ti ciklusi omogućavaju dugotrajnu stabilnost
biosfere (ukoliko na trenutak zanemarimo još uvek slabo proučen uticaj ljudskog
faktora, ekstremnih vremenskih prilika ili geoloških pojava). Ova
samoregulacija, koja se kontroliše povratnom spregom obezbeđuje dugotrajnost
ekosistema i naziva se homeostaza. Ekosistem takođe nastoji da se razvije do
stanje idealne ravnoteže koje se dostiže nakon sukcesije događaja odnosno
klimaksa (na primer, jezerce može da postane tresetište).
Prostorni odnosi i daljnja podela teritorije
.
Ekosistemi
nisu striktno odvojeni jedni od drugih već su u stalnim međuodnosima. Na
primer, voda može cirkulisati među ekosistemima u vidu reke ili okeanske
struje. Voda i sama po sebi, kao tečna materija, definiše ekosisteme. Pojedine
vrste, kao lososi ili slatkovodne jegulje stalno se kreću između morskih i
slatkovodnih sistema. Odnosi među ekosistemima dovode nas do koncepta bioma.
Biom
je homogena ekološka formacija koju nalazimo na prostranim oblastima kao što je tundra ili stepa. Biosfera u sebi uključuje sve Zemaljske biome - sva
mesta na kojima je moguć život - od najviših planina do najdubljih delova
okeana.
Raspored
bioma najčešće korespondira sa geografskom širinom i to od ekvatora do polova,
uz različitosti koji su zasnovane na fizičkim karakteristikama sredine (na
primer, okeani ili planinski lanci) i na klimi. Te varijacije su povezane sa
distribucijom vrsta u skladu s njihovom tolerantnošću na temperaturne ekstreme
i/ili na sušu. Na primer, fotosintetičke alge mogu se pronaći samo u fotičkom
delu okeana (dokle dopire svetlost), dok se četinari najčešće nalaze u
planinskim oblastima.
Iako
se radi o pojednostavljenju mnogo složenije šeme, geografska širina i visina
daju prilično dobar uvid u distribuciju bioraznovrsnosti unutar biosfere. Vrlo
uopšteno govoreći, bogatstvo bioraznovrsnosti (kako životinjskih tako i biljnih
vrsta) mnogo brže se smanjuje u blizini ekvatora (kao npr. u Brazilu) nego u blizini polova.
Biosfera
se takođe može podeliti na ekozone, koje su danas precizno određene i
prvenstveno prate granice kontinenata. Ekozone se dalje dele na ekoregione,
iako se još uvek ne znaju tačno njihove granice.
Produktivnost ekosistema
U
određenom ekosistemu veze među vrstama su zasnovane na hrani te na ulozi svake
vrste u lancu ishrane. S obzirom na to, postoje tri vrste organizama:
·
proizvođači - biljke, koje imaju sposobnost
fotosinteze
·
potrošači - životinje, koje mogu biti primarni
potrošači (biljojedi), ili sekundarni odnosno tercijarni potrošači (mesojedi).
·
razlagači - bakterije, gljivice, koje razlažu
sve organske materije i na taj način vraćaju minerale u životnu okolinu.
Ove
veze formiraju scenario u kojem svaka jedinka jede prethodnu ali i biva
pojedena od naredne što se naziva lanac ishrane ili mreža ishrane. U mreži
prehrane na svakom nivou ima sve manje organizama kada se prate spojevi mreže
uz lanac. Ovakvi koncepti nas dovode do ideja o biomasi (sveukupnoj živoj
materiji na određenom mestu), o primarnoj produktivnosti (povećanju količine
biljaka u određenom trenutku) i o sekundarnoj produktivnosti (sveukupna živa
materija koju proizvode potrošači i razlagači u određenom periodu).
Dve
zadnje navedene ideje su ključ za razumevanje i evaluaciju kapaciteta
ekosistema - broja organizama koji može podneti određeni ekosistem. U svakoj
mreži prehrane, energija koja se javlja na nivou proizvođača nikad se u
potpunosti ne prenosi do potrošača. Zbog toga je, sa energetske tačke gledišta,
za ljudsku vrstu mnogo pragmatičnije da bude primarni potrošač (da se hrani
žitaricama i povrćem) nego da bude sekundarni potrošač (hraneći se biljojedima
kao što su npr. goveda), a najlošije je da bude tercijarni potrošač (hraneći se
mesojedima).
Produktivnost
ekosistema se ponekad proceljuje poređenjem tri vrste kopnenih ekosistema te
svih vodenih ekosistema:
·
šume (1/3 Zemljine kopnene površine) sadrže
bogatu biomasu i vrlo su produktivne. Ukupna produktivnost svih svetskih šuma
je ravna polovine celokupne primarne produkcije.
·
savane, pašnjaci i močvare (1/3 Zemljine kopnene površine) sadrže
oskudniju biomasu ali su takođe produktivne. Ovi ekosistemi su glavni izvori
sirovina za ljudsku prehranu.
·
ekstremni
ekosistemi u oblastima sa ekstremnim klimatskim uslovima - pustinje i polupustinje, tundra, alpski
pašnjaci i stepe -
(1/3 Zemljine površine) imaju siromašnu biomasu i nisku produktivnost.
·
konačno,
morski i slatkovodni ekosistemi (3/4 Zemljine površine) sadrže oskudnu biomasu
(ne računajući priobalne zone).
Čovekovim
delovanjem u nekoliko zadnjih vekova ozbiljno su smanjene površine Zemlje pod
šumama (krčenje šuma), a povećan je broj agroekosistema (poljoprivreda).
Zadnjih decenija se povećavaju površine sa ekstremnim ekosistemima (stvaranje
pustinja).
Ekološki poremećaj
Uopšteno
govoreći, ekološki poremećaj nastaje kada životna sredina počne negativno
delovati na opstanak živih vrsta ili određene populacije.
To
se dešava i kad faktori životne sredine počnu gubiti na svom kvalitetu u
poređenju sa potrebama živih vrsta i to nakon promene abiotičkih ekoloških
faktora (na primer, porast temperature ili smanjenje količine kiše).
To
se takođe dešava kada životna sredina počne negativno delovati na opstanak
vrsta (ili populacije) usled pojačane aktivnosti grabežljivaca (na primer,
prekomerniribolov). Napokon, to se dešava i kad
faktori okoline počnu negativno delovati na kvalitet života živih vrsta (ili
populacije) usled porasta broja jedinki (prenaseljenost).
Ekološki
poremećaji mogu biti veći ili manji (i varirati u trajanju od nekoliko meseci
do nekoliko miliona godina). Mogu biti biti uzrokovani prirodnim ili ljudskim faktorima.
Takođe, mogu zahvatiti jednu vrstu ili manji broj njih, a mogu pogoditi i velik
broj njih (vidi članak uništenje
vrsta).
Na
kraju, ekološki poremećaj može biti lokalni (kao kod izlivanja nafte) ili globalni (porast nivoa mora povezan za globalnim
zagrevanjem).
U
skladu sa navedenim stepenima ograničenosti, lokalni poremećaj može imati
značajne ili manje značajne posledice koje idu od ugibanja većeg broja jedinki
pa do potpunog uništenja vrsta. Kakav god bio uzrok, nestajanje jedne ili više
živih vrsta redovno uzrokuje poremećaj u lancu ishrane sa dalekosežnim
posledicama na opstanak ostalih vrsta. U slučaju globalnog poremećaja posledice
mogu biti daleko izraženije; u nekim nestancima vrsta više od 90% vrsta koje su
živele u određenom vremenu izumrlo je. Naravno, mora se napomenuti da je
nestanak određenih vrsta (kao što su dinosauri) doveo do oslobađanja određenog
staništa omogućivši pojavu i diversifikaciju sisara. Ovde je ekološki
poremećaj, paradoksalno, pospešio beodiversifikaciju.
Ponekad
je ekološki poremećaj ograničenog obima i bez većih posledica za ekosistem.
Ali, najčešće te posledice traju mnogo duže. U stvari, najčešće se radi o
povezanom nizu događaja sa završnim događajem. Na ovoj tački nije moguć
povratak na prethodno stabilno stanje i novo stabilno stanje će se postepeno
vaspostaviti (vidi homeoreza). Na kraju, isto kao što može izazvati nestanak
vrsta, ekološki poremećaj može smanjiti kvalitet života preostalih jedinki.
Prema tome, iako se smatra da je raznovrsnost ljudskog roda ugrožena, neki
smatraju da je nestanak ljudske vrste vrlo blizu. Bilo kako bilo, epidemije,
zagađenje hrane, negativan uticaj onečišćenja vazduha na zdravlje, manjak
hrane, manjak životnog prostora, nagomilavanje otrovnog i teško razgradivog
otpada te ugrožavanje opstanka ključnih vrsta (veliki majmuni, pande i kitovi) takođe su faktori koji utiču na ljudsko blagostanje.
U
proteklih nekoliko desetaka godina jasno se uočava sve veći uticaj čoveka na
ekološke poremećaje. Zahvaljujući tehnološkom napretku i brzom priraštaju
stanovništva ljudski rod ima mnogo veći upliv na svoje životno okruženje nego
ijedan drugi faktor ekosistema.
Neki
od najčešće pominjanih primera ekoloških poremećaja su:
·
permsko-trijasko
istrebljenje pre 250 miliona godina
·
kredno-tercijarno
istrebljenje pre 65 miliona godina
·
globalno
zagrevanje povezano sa efektom "staklene bašte". Zagrevanje može
prouzrokovati poplave oko delta azijskih reka (vidi takođe ekoizbeglice), češće
pojave ekstremnih vremenskih poremećaja i kvalitativne i kvantitativne promene
u proizvodnje hrane
·
topljenje nuklearnog jezgra u Černobilju 1986. izazvalo je smrt mnogo ljudi i
životinja i uzrokovalo brojne mutacije na ljudima i životinjama. Oblast oko
nuklearke je napuštena zbog velike količine radijacije ispuštene pri topljenju
jezgra.
IZVOR Wikipedijua
ECO CENTAR
Коментари
Постави коментар